Kan Flevolands graan de stad voeden?

Een maand geleden begon de Russische invasie van Oekraïne. Afgezien van het omvangrijke menselijk leed en de opschudding van de geopolitieke status quo heeft deze oorlog ook een grote impact op het voedselsysteem. De graanprijzen vliegen omhoog: in kort tijdsbestek verdubbelden de prijzen. Wat kunnen Flevoland en Almere in zo’n crisis betekenen? Vier vragen over Flevolands graan:

Het merendeel van de Flevolandse tarwe verdwijnt nu in het veevoer en deels ook in de honden- en kattenbrokken.

Teelt Flevoland al graan? En waar wordt dat voor gebruikt?

In 2021 stond er in Flevoland ruim 14.000 hectare granen (waarvan 11.500 hectare tarwe en ruim 2000 hectare gerst), dat was een kleine 25 procent van het totale akkerbouwareaal in de provincie. Het areaal granen is redelijk constant door de jaren. Overigens is het aandeel graan in Nederland hoger: ongeveer een derde van het akkerbouwareaal in Nederland bestaat uit graangewassen.

Het merendeel van de Flevolandse tarwe is zogenaamde voertarwe: het wordt gebruikt als veevoer en deels ook in honden- en kattenbrokken. Het is van mindere kwaliteit dan baktarwe: de tarwe die geschikt is om meel voor brood van van te malen. Het is niet zo dat je geen baktarwe in Flevoland (of Nederland) zou kunnen telen. Tot nu toe loonde het echter voor de meeste boeren niet om baktarwe te telen. Dat komt omdat baktarwe tijdens de teelt en in het proces daarna wat extra aandacht vraagt. Bovendien is de teelt wat onzekerder, in niet alle jaren is het weer goed genoeg om de gewenste bakkwaliteit te halen. En opbrengsten zijn wat lager dan van de voertarwe.

Tegenover al die nadelen stond tot nu toe een iets hogere prijs dan tegenover voertarwe. Maar niet voldoende. Bovendien richten de Flevolandse boeren hun focus liever op gewassen met een betere marge zoals ui, tulp, aardappel of peen. Dat zal de prijsstijging van baktarwe voorlopig niet veranderen. Toch speelt tarwe een belangrijke rol voor de Flevolandse landbouw, het is met de andere granen een cruciaal rustgewas tussen de andere intensieve teelten. Het draagt bij aan de bodemgezondheid, vruchtbaarheid en verbetert de bodemstructuur.

Zou Flevoland zelfvoorzienend kunnen zijn?

Stel dat de 14.000 hectare die Flevoland rijk is in zijn geheel voor baktarwe gebruikt zou worden. Uitgaande van 800 gram meel per brood van 1 kilo, zou dat genoeg zijn voor een kleine 140 miljoen broden van 1 kg. Dat is ruim 330 broden per inwoner van Flevoland of 55 broden per inwoner van de metropoolregio Amsterdam.

Wordt er nu, in het licht van de oorlog, extra graan ingezaaid?

Er kan nu maar beperkt anders worden ingezaaid ondanks dat de prijzen voor baktarwe stijgen. Dat komt omdat veel boeren het afgelopen najaar wintertarwe hebben gezaaid. En dat vaak met een ras dat meer geschikt is voor veevoer. Bovendien is het maar de vraag of er voldoende zaaizaad voorhanden is van baktarwe. De zaaizaadleveranciers zijn niet ingesteld op een plotsklapse andere vraag. Iedere regio heeft ook zijn eigen rassen. Een Oost-Europees ras dat geschikt is als baktarwe groeit niet perse goed onder Nederlandse omstandigheden. Daarnaast moeten de afnemers van Nederlandse baktarwe zich ook instellen op het Nederlandse product dat mogelijk een wat lagere bakkwaliteit heeft dat het Oosteuropese graan. De grote bakkerijen zijn ingesteld op een uniforme kwaliteit. Vroeger ging het wat flexibeler. Iedere bakker stelde zich in op zijn meel en wist dat dit van jaar tot jaar kon verschillen. De nadelen van schaalvergroting en standaardisatie worden nu zichtbaar.

Waar komt het graan dat we eten nu vooral vandaan?

Grote producenten van baktarwe zijn naast Rusland en Oekraine, Frankrijk en in mindere mate Duitsland. Eerder werd er ook geimporteerd uit VS en Canada.