Hoe de nederige boon de wereldgeschiedenis vorm gaf

Joël Broekaert is restaurantrecensent van NRC, bekend als programmamaker (De vijf smaken van Joël, De smaak van Joël en Joël lokaal) en auteur. Onlangs publiceerde hij De wereldgeschiedenis in twaalf bonen, een boek dat precies doet wat de titel doet vermoeden: de wereldgeschiedenis nog maar een keer opnieuw vertellen, maar dan wel vanuit een nogal onverwacht perspectief: dat van de nederige boon.

Dat pakt verrassend goed uit, want hoe nederig de boon ook is, hij lijkt een belangrijke rol te hebben gespeeld in zo’n beetje alle menselijke activiteit en Joël schrijft er met zichtbaar plezier over. Daarom nodigde Flevo Campus hem uit te komen spreken tijdens de bijeenkomst in Pakhuis De Zwijger in Amsterdam van vanavond.

Talkshow De Wonderboon op 14 november in Pakhuis De Zwijger gemist?

Geen probleem! Kijk het volledige programma hier terug.

Ha Joël, jij schreef twaalf verhalen over belangrijke historische gebeurtenissen die draaien om de boon…

“Ja. Dertien eigenlijk, want de tuinboon staat er twee keer in. De verhalen zijn gebaseerd op een serie die ik in 2019 maakte voor Vrij Nederland. Maar ik heb er een verhaal aan toegevoegd, over de koffieboon – niet eens over een echte boon dus! Want ja, de koffieboon is natuurlijk helemaal geen boon. Het is eigenlijk een bes en zeker geen familie van de sperzie- of bruine boon. Maar hij is wel belangrijk in de geschiedenis geweest en dus heb ik gezegd: die hoort er ook bij. Net zoals de cacaoboon trouwens.’

Bonen als uitgangspunt voor een wereldgeschiedenis… Hoe kom je daar nou weer bij?

‘Dit project is beetje bij beetje gegroeid. Ik sprak erover met de oom en tante van mijn vrouw. Die oom is kunstenaar met een fascinatie voor de oudheid. Zo kwam ik op historische verhandelingen uit de periode over hoe de oude Grieken dachten over de boon – ook in relatie tot de winderigheid die ze veroorzaken – en hoe wijsgeer Pythagoras bonen haatte.

In die tijd las ik ook Guns, germs and steel, van de Amerikaanse schrijver Jared Diamond. En ook daar kwam ik de boon met regelmaat tegen. Diamond heeft het onder andere over het ontstaan van de landbouw, wat op verschillende plaatsen en momenten in de geschiedenis, onafhankelijk van elkaar gebeurd is. Bij deze zogenoemde neolithische revolutie denken de meeste mensen aan de eerste boeren die voor het eerst graan wisten te verbouwen. Maar wat veel mensen niet weten, is dat die vroege boeren niet alleen granen verbouwden, maar ook bonen.

Dat is logisch want granen en bonen zijn complementair, zowel in dieet als in teelteigenschappen. Als je alleen granen teelt, put je de bodem uit. Als je vooral granen eet, kom je in je dieet eiwitten tekort. Maar bonen kunnen stikstof vastleggen in de bodem en zijn daarom goed voor de bodemvruchtbaarheid. En ze zijn rijk aan eiwitten dus je slaat twee vliegen in een klap.

Je ziet dus dat de uitvinding van de landbouw zowel bonen als granen vereist. Je ziet het in Mesopotamië, het gebied in grofweg wat we nu Irak noemen, waar de landbouw voor het eerst werd uitgevonden. Daar was het een tandem van tarwe en erwtjes. Maar het gebeurde ook in Midden-Amerika, waar het maïs en ‘gewone’ bonen waren. En ook in China, waar het rijst en soja betrof. Die koppeling lijkt een voorwaarde voor landbouw.’

Dus bonen maakten de landbouw, en daarmee de moderne samenleving mogelijk?

‘Je zou dat punt inderdaad kunnen maken. Landbouw leidde tot voedseloverschotten, waardoor de bevolking kon toenemen, grotere nederzettingen ontstonden, mensen andere dingen dan jager of boer konden worden… Specialisatie, maatschappelijke structuren, stedenbouw… beschaving. 

Allemaal dankzij de boon.

‘Ja, kijk, ik wil het ook een beetje nuanceren. Ik denk dat als je gaat zoeken dat er nog veel meer dingen zo alomtegenwoordig zijn. Maar het is wel geestig, want tijdens het zoekproces vond ik steeds meer heel goede verhalen. Je komt er dan wel achter dat de boon enorm belangrijk was en nog steeds is. 

Bonen worden tegenwoordig vaak bestempeld als het gerecht van de toekomst. Gaan bonen de wereld redden?

‘Vast. Dat hebben ze tenslotte al zo vaak gedaan.’